Policja Państwowa Okręgu II Łódzkiego

Policja Państwowa została utworzona 24 lipca 1919 r. Formalnie był to początek procesu jej organizowania i budowy struktur. Pierwsze sześć jednostek szczebla wojewódzkiego otwarto już w sierpniu 1919 r., ale wyłącznie na ziemiach byłego Królestwa Polskiego. Komendanci okręgowi PP pełnili funkcję zwierzchniej władzy policyjnej w okręgu. Oprócz nadzoru sprawowanego nad wykonywaniem czynności służbowych przez podległych im funkcjonariuszy prowadzili wszelkie czynności związane z organizacją, administracją, zaopatrzeniem, uzupełnieniem oraz wyszkoleniem w podległym im okręgu PP. Komendanci okręgu PP byli powoływani przez ministra spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego PP. Pierwszym komendantem okręgu łódzkiego - do października 1919 r. - był insp. Henryk Jasieński, który następnie przeszedł do okręgu białostockiego. Od października 1919 r. do 1926 r. funkcję komendanta w okręgu łódzkim powierzono insp. Zygmuntowi Wróblewskiemu.

Urząd okręgowej komendy PP dzielił się na dwa wydziały:

- wydział I administracyjny, w ramach którego załatwiano korespondencję ogólną, sprawy służbowe związane z bezpieczeństwem i administracją państwową oraz sprawy personalne i dyscyplinarne na szczeblu okręgu PP;

- wydział II gospodarczy zajmujący się ustalaniem budżetu komendy okręgowej i komend powiatowych, sprawowaniem nadzoru nad jego wykonaniem, prowadzeniem rachunkowości i całokształtu spraw związanych z gospodarką okręgowej komendy PP.

Skład urzędu był uzupełniany przez:

- urząd Policji śledczej, który prowadził dochodzenia wstępne i wykonywał polecenia władz sądowych i prokuratorskich w zakresie czynności wykrywania i ścigania przestępstw;

- oddziały okręgowej rezerwy Policji, które stanowiły ruchomy odwód PP, powołany do współdziałania z lokalnymi organami Policji w wykonywaniu ich obowiązków na terenie okręgu;

- szkołę dla niższych rangą funkcjonariuszy policyjnych w okręgu.

Szczególny charakter okręgowych komend PP wynikał z faktu, że przy każdej z nich obligatoryjnie tworzone były urzędy Policji śledczej.

W strukturze organizacyjnej Policji Państwowej, po szczeblu wojewódzkim, znajdowały się komendy powiatowe, które zgodnie z brzmieniem art. 5b ustawy o PP miały odpowiadać pod względem terytorialnym powiatom. W praktyce sytuacja wyglądała jednak inaczej. Ilość KP z reguły różniła się od liczby odpowiadających im jednostek administracyjnych, gdyż na obszarach o mniejszym stopniu zaludnienia, jak i na terenach uznanych za strefy o niskim stopniu zagrożenia, niektóre z KP obejmowały zasięgiem swojej działalności teren większy aniżeli obszar jednego powiatu. Zgodnie ze specjalnymi przepisami zawartymi w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych w 1919 r. na czele powiatowej komendy stał komendant powiatowy Policji, który podlegał bezpośrednio komendantowi okręgowemu. W kompetencjach komendanta powiatowego mieściły się głównie zadania zlecone przez władze państwowe i samorządowe, ale też ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego w powiecie, sprawowanie nadzoru nad działalnością służbową podwładnych mu funkcjonariuszy oraz załatwianie spraw policji dotyczących zaopatrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia funkcjonariuszy w powiecie PP. 21 września 1928 r. MSW wydało przepisy o organizacji PP w powiatach miejskich. Komendanci miejscy lub kierownicy komisariatów mieli podobne uprawnienia i pozycję służbową jak komendanci powiatowi Policji. Wobec tych wszystkich jednostek policyjnych władzę zwierzchnią w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych sprawowali starostowie grodzcy lub powiatowi. W ten sposób zakończono okres braku jednolitości i dezorganizacji Policji w dużych ośrodkach miejskich. W 1936 r. ukazało się kolejne rozporządzenie MSW, które znowelizowało postanowienia dotyczące ustroju Policji w powiatach miejskich. W ten sposób zamiast dotychczasowych komisariatów Policji podległych komendom powiatowym, powstawały komendy powiatowe i miejskie PP. Strukturę terenową organów policyjnych w okręgu łódzkim tworzyły komendy PP powiatu brzezińskiego, kaliskiego, kolskiego, łódzkiego, łaskiego, łęczyckiego, piotrkowskiego, radomszczańskiego, sieradzkiego, słupeckiego, tureckiego, wieluńskiego oraz komenda PP miasta Łodzi.

W strukturze organizacyjnej Policji Państwowej najniżej usytuowanymi jednostkami były komisariaty i posterunki. Komisariaty obejmowały większe miasta w powiecie lub dzielnice w dużych miastach, natomiast w małych miejscowościach, gminach i na dworcach kolejowych tworzono stałe posterunki policyjne. Zgodnie z obowiązującym przepisami biura stałych posterunków znajdowały się w siedzibach władz gminnych. Komisariaty, jak i posterunki były przede wszystkim jednostkami wykonawczymi, realizującymi podstawowe zadania policyjne i z tego względu podporządkowane bezpośrednio komendantom powiatowym lub miejskim Policji. Komendantem posterunku zazwyczaj był niższy rangą funkcjonariusz policyjny w stopniu przodownika lub starszego przodownika, a w wyjątkowych sytuacjach wyżsi rangą funkcjonariusze Policji. Jego władza obejmowała jedną gminę, część gminy lub kilka gmin wiejskich. Oprócz posterunków gminnych powołano do życia posterunki policyjne do zadań specjalnych: posterunki kolejowe, graniczne oraz rzeczne. Inny rodzaj podstawowej jednostki wykonawczej PP stanowiły komisariaty. W większości powoływano je w miastach wyodrębnionych z powiatów i obejmowały one dzielnice tych ośrodków miejskich. Komisariaty tworzono również w komórkach miejskich, kierując się potrzebą zapewnienia stałej służby bezpieczeństwa na danym terenie. Na czele komisariatów stali wyżsi rangą funkcjonariusze, którzy w dużych jednostkach mieli swoich zastępców, a także oficerów policyjnych. Policjanta obowiązywał czysty i przepisowy ubiór, posiadanie legitymacji, broni, notesu, odznaki i gwizdka. Każdy policjant miał osobistą książeczkę służbową. W razie stwierdzenia naruszenia prawa funkcjonariusz musiał interweniować. Kiedy zaistniała konieczność podjęcia działań wywołanych naruszeniem prawa, policjant mógł zareagować na cztery sposoby. Miał do wyboru, zależnie od okoliczności zdarzenia - zatrzymanie, zebranie potrzebnych danych i złożenie doniesienia w urzędzie policyjnym, wymierzenie kary w trybie doraźnego mandatu, czy wreszcie upomnienie popełniającego wykroczenie. W niektórych sytuacjach policjant mógł również użyć broni palnej.

Na terenie Łodzi funkcjonowało 14 komisariatów rozlokowanych następująco:

- I komisariat – ul. Limanowskiego 56,

- II komisariat – Brzezińska 110,

- III komisariat – ul. Zgierska 7,

- IV komisariat – ul. Gdańska 17,

- V komisariat – ul. Piłsudskiego (Wschodnia) 38,

- VI komisariat – ul. Karolewska 25,

- VII komisariat – al. Kościuszki 19,

- VIII komisariat – ul. Dowborczyków 7,

- IX komisariat – ul. Rokicińska 103,

- X komisariat – ul. Żeromskiego 88,

- XI komisariat – ul. Abramowskiego 2,

- XII komisariat – ul. Kątna 24 (Wróblewskiego),

- XIII komisariat – ul. Rzgowska 27,

- XIV komisariat – ul. Warszawska 8.

Oprócz komisariatów w Łodzi istniały też posterunki stałe obsadzone w części przez komisariaty, a w części przez Rezerwę Pieszą. Ich liczba w okresie międzywojennym ulegała ciągłym zmianom. Nie posiadały one numerów, a jedynie nazwy wskazujące na ich lokalizację. W 1939 r. zlokalizowane były następująco:

- Łódź-Kaliska,

- Stacja Kolejowa Łódź-Fabryczna,

- szosa Pabianicka pod wiaduktem kolejowym,

- szosa Zgierska przy parku Julianów,

- 11 Listopada róg Krzemienieckiej,

- szosa Aleksandrowska Żabieniec,

- ul. Brzezińska 151,

- ul. Srebrzyńska róg Unii,

- ul. Dąbrowska (Dąbrowskiego) róg Zapolskiej,

- ul. Łagiewnicka róg Biegańskiego.

Bibliografia:

- C. Guźniczak, Policja w Polsce. Rys historyczny od 1914 roku do współczesności, „Zeszyty Naukowe Collegium Balticum”, Szczecin 2014

- A. Misiuk, Instytucje policyjne w Polsce. Zarys dziejów. Od X wieku do współczesności, Szczytno 2006

- A. Misiuk, Policja Państwowa 1919-1939. Powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa 1996,

- P. Zawilski, Powstanie i organizacja Policji Państwowej w województwie łódzkim 1919-1939, „Rocznik Łódzki”

- W. Kozłowski, Twórcy podstaw wojskowości i policji w Łodzi w 1918-1919, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2001

- J. Olbrychowski, Widziani oczami pokoleń. Rodziny policyjne II RP, Łódź 2016

- W. Rudź, Tomaszowa Mazowieckiego droga do niepodległości, Tomaszów Mazowiecki 1988

- F. Nowak, Organizacja służby bezpieczeństwa w powiecie łódzkim 1918-1928, [w] Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928

- J. Olbrychowski, Miednoje, wydanie rocznicowe, Łódź 2017

- P. Majer, Podstawy prawne i organizacja Policji Państwowej w Drugiej Rzeczypospolitej (od 24 lipca 1919 r. do sierpnia 1944 r.), [w:] Z dziejów Policji polskiej w latach 1919-1945, red. E. Majcher-Ociesy, Kielce 2010

- M. Mączyński, Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej. Organizacyjno-prawne podstawy funkcjonowania, Kraków 1997, s. 49

Materiały udostępnione w całości dzięki uprzejmości
Jarosława Olbrychowskiego Prezesa Stowarzyszenia Rodzina Policyjna 1939 r. w Łodzi.